Grodzisko w Mokrsku Dolnym to fascynujący zabytek średniowiecznej architektury obronnej, który przenosi nas w odległe czasy rycerzy i możnowładców. Ukryty wśród malowniczych terenów województwa świętokrzyskiego, ten tajemniczy obiekt stanowi nie lada gratkę dla miłośników historii i archeologicznych odkryć. Choć dziś pozostały po nim jedynie relikty, grodzisko wciąż opowiada fascynującą historię o życiu i kulturze średniowiecznej Polski.
Historia grodziska
Grodzisko w Mokrsku Dolnym, znane również jako „Dworska Górka”, pochodzi z XIV wieku. Zostało ono założone przez ród Nagociców-Jelitczyków, a jego fundatorem mógł być Piotr Pacan herbu Jelita, który pełnił funkcje kasztelana małogoskiego, wiślickiego i sandomierskiego. Obiekt pełnił rolę siedziby rodowej i fortalicji, łącząc funkcje mieszkalne z obronnymi.
Badania archeologiczne potwierdziły, że na majdanie grodziska znajdowała się drewniana budowla o charakterze wieży mieszkalno-obronnej. Konstrukcja ta funkcjonowała prawdopodobnie od drugiej połowy XIII wieku do połowy XIV wieku. Grodzisko poprzedzało zamek w Mokrsku Górnym, który został wybudowany przez ród Kmitów na początku XVI wieku.
Lokalizacja i ukształtowanie terenu
Grodzisko zostało strategicznie ulokowane w miejscu naturalnie obronnym. Znajduje się ono na skraju cypla, który stromo opada ku mokradłom i rozlewiskom przepływającej nieopodal rzeki Nidy. Takie położenie znacznie zwiększało walory obronne obiektu[1].
Kopiec, na którym wzniesiono grodzisko, został dodatkowo podwyższony przez budowniczych. U jego podstawy wykopano półkolistą fosę, która do dziś jest czytelna w terenie. Obecnie grodzisko znajduje się na terenie dawnego parku dworskiego, około 150 metrów na wschód od miejscowego kościoła.
Opis obiektu
Kształt i struktura
Grodzisko ma formę sztucznie usypanego wzniesienia w kształcie ściętego stożka. Od strony południowej i zachodniej oddzielone jest od reszty terenu suchą fosą. Interesującym elementem krajobrazu jest silne źródło znajdujące się u podnóża grodziska od strony wschodniej. To właśnie temu źródłu miejscowość Mokrsko Dolne zawdzięcza swoją nazwę.
Stan obecny
Niestety, czas nie obszedł się łaskawie z tym cennym zabytkiem. Obecnie grodzisko jest mocno zarośnięte i zapomniane. Dodatkowo, południowy stok obiektu został zabudowany, co utrudnia pełną eksplorację i dokumentację fotograficzną. W sezonie wegetacyjnym gęsta roślinność znacznie ogranicza widoczność i możliwość wykonania dobrych zdjęć.
Informacje dla odwiedzających: – Wstęp na teren grodziska jest bezpłatny – Obiekt dostępny jest przez cały rok – Najlepszy czas na zwiedzanie to okres jesienno-zimowy, gdy opadną liście – Dojazd: samochodem do wsi Mokrsko Dolne, następnie pieszo około 150 metrów na wschód od kościoła – Brak infrastruktury turystycznej na miejscu, warto zabrać ze sobą mapę i odpowiednie obuwie
Znaczenie historyczne i archeologiczne
Grodzisko w Mokrsku Dolnym stanowi cenny obiekt badawczy dla archeologów i historyków. Przeprowadzone tu prace wykopaliskowe dostarczyły cennych informacji na temat życia codziennego i kultury materialnej średniowiecznej Polski. Znaleziska z tego miejsca pozwalają lepiej zrozumieć system obronny i architekturę mieszkalną ówczesnych możnowładców.
Warto zwrócić uwagę na fakt, że grodzisko jest wymieniane w źródłach historycznych. W dokumencie z 1428 roku wspomina się o „superiori castro in silva iacente dicto wulgariter”, co może odnosić się właśnie do tej rodowej siedziby.
Okoliczne atrakcje
Mokrsko Dolne, mimo że jest niewielką miejscowością, oferuje kilka interesujących zabytków wartych uwagi podczas wizyty w okolicy grodziska:
Kościół pw. Wniebowzięcia NMP
To jeden z najstarszych obiektów sakralnych w regionie. Jego prezbiterium pochodzi z pierwszej ćwierci XIII wieku i reprezentuje styl późnoromański. W kościele znajduje się cenny gotycki krucyfiks z początku XV wieku.
Zespół dworski
Na uwagę zasługuje również dwór z przełomu XIX i XX wieku, otoczony parkiem z drugiej połowy XIX wieku. Obiekt ten jest wpisany do rejestru zabytków.
Cmentarz parafialny
Założony na początku XIX wieku, cmentarz parafialny stanowi interesujący przykład sztuki sepulkralnej. Na jego terenie znajduje się kaplica grobowa Chelińskich z 1865 roku, obecnie pełniąca funkcję kaplicy cmentarnej.
Podsumowanie
Grodzisko w Mokrsku Dolnym, choć dziś nieco zapomniane i trudno dostępne, stanowi fascynujący świadek historii średniowiecznej Polski. Jego strategiczne położenie, intrygująca historia i powiązania z ważnymi rodami szlacheckimi czynią z niego obiekt o dużym znaczeniu historycznym i kulturowym. Mimo że wymaga on nieco wysiłku i wyobraźni od zwiedzających, oferuje niezapomniane doświadczenie obcowania z autentycznym zabytkiem sprzed wieków. Wizyta w tym miejscu to nie tylko lekcja historii, ale także okazja do refleksji nad przemijaniem i ciągłością dziejów naszego kraju.